TURKIY SINGARMONIZM MASALASI

TURKIY SINGARMONIZM MASALASI

Authors

  • Sofiyaxon Usmonova Qo‘qon davlat universiteti, Fakultetlararo tillar kafedrasi dotsenti
  • Shahnoza Tojiyeva Qo‘qon universiteti talabasi
  • Dilhayot Sotiboldiyev Qo‘qon davlat universiteti talabasi

DOI:

https://doi.org/10.54613/ku.v16i.1288

Keywords:

turkiy tillar, o‘zbek tili, alifbo, til va imlo, singarmonizm, maqolalar, turli xil qarashlar.

Abstract

Ushbu maqolada turkiy, xususan, o‘zbek tilida kuzatiladigan singarmonizm hodisasining tarixiy taraqqiyoti, fonetik tizimdagi o‘zgarishlari va hozirgi davrdagi izlari batafsil tahlil qilinadi. Tadqiqotda singarmonizmning qadimgi turkiy til davridagi tabiiy fonetik qonun sifatidagi mavqei, zamonaviy o‘zbek tilidagi zaiflashuvi hamda funksional imkoniyatlarining torayishi ilmiy manbalar asosida yoritiladi.

Maqolada, shuningdek, XX asr boshlarida alifbo islohoti, imlo me’yorlari va singarmonizm masalasi yuzasidan olib borilgan ilmiy bahslar, jadid ziyolilari, fonetist olimlar va Turkologiya maktabi vakillarining qarashlari qiyosiy tarzda tahlil etilgan. Shu davrdagi lotin yozuviga o‘tish jarayoni, imlo tamoyillarining shakllanishi va fonetik prinsipga tayanish masalasida bildirilgan turli yondashuvlar o‘zaro solishtiriladi.

Muallif singarmonizmning O‘rta Osiyo turkiy tillaridagi fonologik o‘rni, uning yo‘qolishiga olib kelgan ijtimoiy-lingvistik omillar, shuningdek, bugungi o‘zbek tilida saqlanib qolgan ayrim izlari va dialektal ko‘rinishlarini ham ko‘rsatib o‘tadi. Maqola turkiy tillar fonetikasini o‘rganish, o‘zbek tili tarixini tadqiq etish va fonologik tizimning evolyutsiyasini tushunishga qaratilgan muhim ilmiy izlanish sifatida baholanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Mazkur maqolalarning asl namunalari J.Xudoyberdiyevning “O’zbek adabiy tilidan singarmonizmning chiqarilishi” monografiyasining ilova qismida berilgan. T. 2024. 115-224-b.

2. Yuldasheva D. O’zbek tilida ish yuritish. – Samarqand. 2021, 8-b.

3. Xudoyberdiyev J. O’zbek adabiy tilidan singarmonizmning chiqarilishi. Monografiya. – Toshkent. 2024, 18-b.

4. Маҳмудов Қ. Тил яқинлиги – дил яқинлиги // Фан ва турмуш, 1996, № 4. –Б. 14-15.

5. Отамирзаева С. “А” юмшоқми ё қаттиқ // Фан ва турмуш, 1998, № 1, –Б. 30-31.

6. Отамирзаева С. Сингармонизмни тиклаш шартми? // Ўзбекистон адабиёти ва санъати, 1996 йил 19 январь.

7. Тўйчибоев Б., Ҳасанов Б. Ўзбек диалектологияси дарслиги. – Тошкент. 2004, - Б. 78-79.

8. Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек тилида сингармонизм // Ўзбек тили ва адабиёти. 1998, № 4. –Б. 23, 25.

9. 1921-yil yanvarda bo‘lg‘on birinchi o‘lka o‘zbek Til va imlo qurultoyining chiqarg‘on qarorlari. –Toshkent. 1922. –B. 35-36.

Downloads

Published

2025-11-10

Iqtiboslik olish

Usmonova, S., Tojiyeva, S., & Sotiboldiyev , D. (2025). TURKIY SINGARMONIZM MASALASI. QO‘QON UNIVERSITETI XABARNOMASI, 16, 12–15. https://doi.org/10.54613/ku.v16i.1288

Issue

Vol. 16 (2025): QO‘QON UNIVERSITETI XABARNOMASI (B)

Section

Maqolalar

License

Copyright (c) 2025 QO‘QON UNIVERSITETI XABARNOMASI

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.